Skip to main content

Komende evenementen

De complexe wereld van gefermenteerde zuivel – Najaarssymposium 2017

Bij CSK Food Enrichment op bezoek
Omgeven door relevante relaties heeft CSK Food Enrichment haar R&D activiteiten kort geleden in het Gebouw Plus Ultra van de Wageningen Campus ondergebracht.
Met genoegen introduceerde Wilco Meijer – directeur R&D van CSK – dan ook de nieuwe onderzoekinvulling bij de deelnemers aan het najaarssymposium van het Genootschap op donderdag 2 november 2017.
CSK is in 1905 opgericht door 600 zuivelcoöperaties voor de productie van met name stremsel en kleurstoffen zoals bètacaroteen. In de jaren zestig volgden de kaascoatings en in de jaren zeventig werd daar de zuurselproductie aan toegevoegd.
Gedurende vele jaren werd er op het terrein van het NIZO in Ede (samen)gewerkt. Nu is de productie nagenoeg geheel in Leeuwarden geconcentreerd en het onderzoek dus naar Wageningen overgebracht.
CSK ziet zich als de leidende ingrediënten-leverancier voor de zuivelindustrie in Europa. Met een omzet van > € 62 miljoen en 200 FTE werknemers.
CSK heeft verkoopkantoren en voorraadbeheer in Polen, Frankrijk, Hongarije en de Verenigde Staten van Amerika.

Wilco Meijer ziet grote voordelen van de R&D-vestiging in Wageningen. Zeker de uitwisseling van zeer complexe informatie is effectiever bij oog-in-oog-contacten, zo blijkt uit onderzoek. In een vergelijking met digitale contacten scoren de contacten binnen een gebouw en op één campus aanmerkelijk beter.
CSK prijst zich zeer gelukkig huisvesting te hebben gevonden in het gebouw met de illustere naam ‘Plus Ultra’. Wilco Meijer verwijst naar de oudheid (mythe van Hercules) waar de Straat van Gibraltar als ‘non plus ultra’ (tot hier en niet verder) wordt aangeduid. Terwijl Karel 1 - vanaf 1516 koning van Spanje - zijn land het motto meegaf ‘Plus Ultra’ (steeds verder). Daar wil CSK zich graag aan spiegelen: 1) drang om verder te gaan 2) meer ontwikkelen 3) nieuwsgierig blijven.
CSK wil de zuivelwereld inspireren op de gebieden van bioconservering, zuurselwerking, faag-robuustheid en smaak. Daarin spelen de kennisgebieden van Fermentatie-technologie, Applicatietechnologie, Fysische Chemie en de Microbiologie van melkzuurbacterien de hoofdrol.

Experimental evolution
Herwig Bachmann (Expertise Group Leader at NIZO and ass.prof. at VU Amsterdam) introduces himself as a man with a passion for new technology in fermentation.
The domestication of animals and plants has a long history. Dogs for instance for about 14.000 years with focus on herding, hunting and looks. Wild mustard already 100s -1000s of years with focus on e.g. yield, flavor and pest resistance. In experimental evolution you see E.coli examples of more than 60.000 generations (Lenski lab).
Constraints determine the outcome of evolution (environmental vs. cellular and abiotic vs. biotic).
The trade-offs determine metabolic strategies.
Fitness is a moving target in organism development. The sum of phenotypic properties determines the fittness of an organism in a particular environment. With this: a fitness landscape changes as organisms evolve (lower residual substrate concentration and altered metabolic end products).
With experimental evolution and selection you have dependency on microbial growth (survival/substrate utilization, growth rate, substrate affinity and cell yield). Another possibility is selection based on detectable phenotypes instead of growth related. So there is the color based selection (e.g. α- and β-galactosidase utilization on plate, acidification, fluorescence in combination with flow cytometer).
In different culturing systems there are selective forces with their own tradeoffs. You have serial propagation, chemostat and propagation in emulsion.

Lactococcus lactis examples: plant isolate adapted to growth in milk -> lactose phenotype adapted growth on lactose -> evolution in a constant environment -> yield selection -> alternating selection. L. lactis is a major component of dairy starters and it has two classes of niches (dairy, plant material).

To propagate a L. lactis strain isolated from Mungbean sprouts it takes 1000 generations (~ 5 month) to growth in milk. This could be searched by acidification rate increased significance, making of a transcriptome and by genome analysis.
This concept can be used to adapt plant isolates for e.g. fermented dairy applications. This broadens the biodiversity available for foodfermentation applications.
Also research is done on alternative lactose utilization in L. lactis. L. lactis MG1363 is considered to grow on lactose, but this starts always after 40h of incubation. A special cluster (celB cluster) was found which is responsible for lactose uptake and degradation.

A Lac+ MG 1363 derivative was evolved for 570 generations on defined medium supplemented with lactose. This resulted in faster growth, higher lactate production, point mutations which reduce or abolish catabolic repression. Two strains have a 30 kb multiplication of the genome. The availability of lactose was not a limiting factor. The culture finds other ways for growing.
Prolonged cultivation in a constant environment leads to the conclusion: - fitness landscape seems single peaked and – membrane occupation forms a constraint.
Concerning yield selection there could be stated:
- competition in suspension favors the fastest growing organisms
- there is a trade-off between fast/inefficient and slow/efficient cells.
- culturing in w/o emulsion privatizes resources and selects for mutants with cell numbers.

After 22 transfers of L. lactis in emulsion re-sequencing showed glucose transport is impaired in strains selected for yield. Also all rate selected invertants showed up-regulation of glucose transport. And selection acted on glucose flux through glycolycis which determines the metabolic strategy.
The stability of yield selected cells varies. Within 90 generations all replicate cultures grow fast and switch to homolactic fermentation. Twenty-two derivates of MG1363 indicate a negative correlation between growth rate and yield.
Certain point mutations lead to slower glucose uptake but also a higher acetate production and a higher yield.
Limits to be pushed: e.g. certain phenotypes might not be impossible physically or biochemically but the likelihood of necessary mutations fixing together is very low.
Selection in a dynamic environment leads to the conclusion: this allows to cross a putative fitness valley.
Few mutations lead to major phenotypic differences in which regulators and substrate transport play a major role.

Limitations and alternatives:
- experimental evolution for strain improvement is limited to conditions where growth occurs
- many phenotypes can not be directly related to growth
- flavor formation (selection on flavor producing mutants)
- reduced acid formation
- alternative growth independent methods are most likely base don single cell selection procedures.

Applications:
- adaptation of strains to novel substrates (e.g. soy based yoghurt like product)
- introduce wild strains with new functionalities into dairy products
- increase biomass yield in fermentations
- increase rate and yield on particular substrates
- investigate fundamental principles in biology by adaptation and characterization.

Q: L. lactis from plant origin to milk is possible, but is it also possible to do the opposite: from milk-isolate to plant?
A: That is very complicated, because the adaptation on milk is very absolute.
Q: Go from one strain to multiple strain: the same method?
A: It is more complex but possible.

Complex cultures more possibilities
Eddy Smid (professor from Wageningen University (Laboratory of Food Microbiology) and PhD from Groningen University) starts where the first speakers ended. He states that with complex cultures it is more complicated to work than with one strain cultures. But there are nowadays also more possibilities.
He indicates that the practice of domestication of microbes has been done already for centuries. He speaks about ‘the magical conversion of a raw material into a fermented foodproduct’. Sometimes it is ‘natural’ e.g. zambisi (Zambia).
The basics of a food fermentation-process are: food safety, shelf-live extension, texture, aroma, taste, appearance and nutritional value.

With a variety of strains the robustness is better. Robustness is ’a fundamental characteristic of biological systems’ or in other words: ‘an emerging property at the system level’. In biology the definition is: ‘the persistence of a system’s characteristic behaviour under perturbations or unusual conditions of uncertainty’.

As an example Eddy Smid mentioned the Gouda cheese starter culture: ‘Ur’ (during the fifties isolated in the cheesefactory of Ursem NH). It consists of Lactococcus lactis subsp. cremoris, L. lactis subsp. lactis biovar. diacetylactis and Leuconostoc mensenteroides subsp. mensenteroides.
It has eight genetic lineages: tribes. The multiple functions (like protease activity, citrate utilization, aroma formation etc.) of this starter culture are located on different lineages.
Concerning bacteriophages: a hostile world. There is no possibility to get away from phages.
One third of the isolates of the starterculture Ur was sensitive to certain fages.
The question is: can we link diversity to robustness? Smid stated the hypothesis: a stratified structure of the starterculture provides mechanistic explanation for robustness against phage attack because diversity of fage sensitivity within genetic lineages prevents clonal sweeps. It predicts culture-stability in the presence of active lytic bacteriophages.
A Longterm evolution experiment with Undefined Mixed Starter Culture (LUMSC) concluded: 1. None of the lineages is lost (inherent stability and microbe-microbe interactions) and 2. Culture composition changes in time (population dynamics, evolutionary adaptations and fitness changes).
Working in this way L. laudensis was newly discovered in the starterculture Ur. L. laudensis was characterised with poor acid tolerance and by mannitol utilization.
Conclusions: 1. All evolved cultures show similar pattern of end-products (FUNCTIONAL ROBUSTNESS) and 2. Signatures of mixed acid fermentation (Lactoccus) and heterofermentative metabolism (Leuconostoc).
Further research proved phage robustness maintained and also phages do contribute to maintain diversity. The implications of this observation are that phages not only pose a threat for dairy fermentations and even complex – reconstituted – cultures can be stabilised by adding bacteriophages … (provided that we have detailed knowledge of the compositional features of the culture).

This research followed the way of doing of prof. Lenski and his group. Prof. Lenski worked with long term generations e.g. one and a half year propagation every 24 h. Originally Prof. Lenski worked with E. coli in a LongTermEvolutionExperiment (LTEE). Starting in February 1988 he is now at a stage of more than 75,000 generations. With Leuconostoc it was clear that after 1000 even 2000 generations none of the lineages was lost.

Prof. Smid describes the API test to indicate if carbohydrates will be hydrolysed. (API identification methods are testkits normally used for identification of gram positive and gram negative bacteria and yeast) Plasmids give signals to origin in the milk. Smid states: ‘composition is not the point, it is the functionality’.
Especially concerning aroma formation: up till now we can only describe what nature does do. Next step will be to go to explanations.

Nowadays we construct a complex blend:    
òr with no phages -> diversity goes away
òr with a cocktail of phages -> diversity maintained.

Q: in your thinking is L. lactis away?
A: no they are still there.

Q: with enough diversity cleaning of the factory is not that important?
A: stay working in a hygienic way, because that gives the best results on the long range

Zuursels ontwikkelen in de industrie
Hans Brandsma (senior scientist bij CSK food enrichment) zal de zuursels belichten vanuit het bedrijfsperspectief.
In het algemeen: zuursels dienen veilig te zijn, reproduceerbaar, de juiste functionaliteit en concurrerend in prijs. Verder noemt Brandsma ook dat ze ‘nieuw’ moeten zijn.
In de periode 1965 – 1975 was er sprake van ‘backslopping’ d.w.z. zuurselkweek ging van de fabriek naar het laboratorium (NIZO). Dit was makkelijker gezegd dan gedaan, omdat er in het lab minder faagdruk was. Dit was mede de reden, dat CSK naar Ede ging. Er werd toen gewerkt met ‘grootzuursel’-productie, die vers werd toegevoegd. In 1995 ontstond het Dairy Safe systeem m.n. gericht op het voorkomen van de ontkieming van Cl. tyrobutyricum. Vanaf toen werd ook gewerkt met DVI cultures (d.w.z. cultures die je bevroren aan de melk toevoegd). Dat werd in 2000 verder geoptimaliseerd toen CSK startte met het pelletteren en het zgn. ‘flavour wheel’. Daarbij speelde mee, dat de vraag zich verbreedde naar andere kaassmaken dan Goudse.
Als recent wapenfeit op het gebied van de zuurselproductie vermeldt Brandsma de opening in 2012 van de nieuwe fermentatiefabriek van CSK in Leeuwarden.
Als voorbeeld geeft spreker een schets van een zuursel voor witte kaas. Daar schaart hij een hele reeks onder: wrongelkaas, zachte witte kaas, kwark, tvarog, Topfen en platte kaas.
Schematisch bestaat het proces uit: laag verhitte melk, enten met een mesofiel LD-zuursel en zuren tot een pH van 4,6 in 10-12 uur bij 280C.
Voor Tvarog wordt de wrongel gesneden en geroerd en in 2 uur tot 370C verwarmd. Gedurende de opwarmtijd ontsnapt er CO2 en draineert er wei uit de wrongel. De gedraineerde wrongel wordt vervolgens bij elkaar gehaald, verpakt en gekoeld tot 70C.
Om nu een nieuw zuursel voor tvarog te ontwikkelen worden de volgende stappen gezet: verzamelen van mogelijke varianten, toetsen, samenstellen, produceren, valideren en tenslotte introduceren.

Een belangrijk aspect van zuursels is de biodiversiteit. Werk met voldoende bacteriestammen uit natuurlijke bronnen. Houdt rekening met natuurlijke mutaties, zij zorgen immers voor spontane biodiversiteit. Hetzelfde geldt voor transconjugatie (een natuurlijke weg om genetisch materiaal tussen twee dezelfde soorten over te brengen).

Om aan de discussie over het eigenaarschap van stammen, die uit natuurlijke bronnen zijn geïsoleerd tegemoet te komen is er in 1993 in Rio een conferentie georganiseerd. De belangtegenstelling liep/loopt langs de lijn van het Arme Zuiden met veel genetische rijkdom en het Rijke Noorden met genetische armoede. De bedoeling was om de opbrengsten te delen. Het probleem is, dat de zgn. ‘Access and Benefit Sharing (ABS)’ nooit operationeel is geworden.
Zo’n 20 jaar later en wel op 12 oktober 2014 is in Nagoya afgesproken, dat de bedoeling van het gebruik dient te worden aangegeven en dat afspraken tussen twee private partijen dienen te worden vastgelegd.
De Europese Unie heeft deze afspraken geïmplementeerd in Richtlijn 511/2014/EC en in de EU verordening 2015/1866/EC.

Als voorbeeld van producten met multidiverse zuurselsamenstelling noemt Brandsma een aantal traditionele gefermenteerde producten uit Zambia te weten Mabisi, Chibwantu en Munkoyo. Samen met Wageningen Universiteit is hier een project van gemaakt, met als doelen: - verbeteren van het productieproces, de samenstelling van het zuursel definiëren, het schapleven van het eindproduct verlengen en de voedingswaarde verbeteren, waardoor een betere gezondheid ontstaat.Veiligheidsregels bij het verzamelen van bacteriestammen:
1. Identificeren (‘phylogenic analysis, PFGE/16sRNA, tailored PCR primers’)
2. Herken stam als ‘veilig’ (Europa: historisch veilig; in VS: de GRAS-norm)
3. Resistentie tegen antibiotica
4. Biogene amines (genetische analyse van de decarboxylases en kaas analyse)

De stammen-collectie van CSK bestaat uit Streptococcen (15%), Lactococcen (33%), Leuconostoc (5%), Propeonzuurbacterien (2%), Lactobacillen (26%), Gisten (2%) en Overigen (17%).
Daarnaast is er een uitgebreide fagen collectie. Ze zijn met genoomtechnieken geclassificeerd.
Faag-monsters van één product blijken veel verschillende fagen te kunnen bevatten.

1710 080 A

Aspecten bij het toetsen en selecteren van stammen:

- faaggevoeligheid

- gas productie

- temperatuurgevoeligheid

- zoutgevoeligheid

- bacteriocine productie (bacteriële antibiotica)

- enzymatische eigenschappen in relatie tot smaak en textuur (bijv. proteinases worden vaak gerelateerd aan het gebrek bitter)

- productie-eigenschappen zoals hoeveelheid en sedimentatie-eigenschappen (i.v.m. mogelijkheid om te kunnen concentreren).

Strategie bij het samenstellen van meerstammige zuursels: selecteer op basis van de toetsingsgegevens en maak verscheidene meerstammige zuursels aan.

Tijdens de validatie-fase komt het tot productie van ca. 100 liter op proefschaal (‘pilot’). De gasproductie (citraatreductie) en verzuring (tijd tot de pH van 4,6) wordt gemeten. Daarnaast is er een sensorische analyse (smaak en textuur).

V.: hoeveel cultures zijn er op dit moment volgens het beschreven protocol ontwikkeld?
A: tot het jaar 2000 waren dat er 30; na de introductie van DVI zijn het er 4 à 5 keer meer. Nu nagenoeg allemaal.

V: wat gebeurt er met niet bevroren cultures die over de datum gaan? Volgens vragensteller is het schapleven 1 à 2 jaar.
A: CSK geeft een garantie tot 2 jaar, maar het product kan vaak wel langer benut worden.

V: Kan in de loop van de tijd één van de stammen gaan domineren?
A: Indirect wel. Soms heeft er één na langere bewaartijd een langere lag-fase.

V: Hoe lang duurt een ontwikkeling?
A: Volgens de afdeling Sales: te lang. Volgens de afdeling R&D hangt het samen met al dan niet faaginvloeden. Zijn die er niet dan is de ontwikkelfase korter.

Wereldse blik
Zuivelontwikkelingen in China en de rol van Yili daarin, dat is het onderwerp waarmee Gerrit Smit (managing director Yili Innovation Centre) als volgende spreker de toehoorders boeide.
Allereerst schetste hij China als fenomeen. Zelfs afgezet tegen landen in een historische periode met uitzonderlijke economische groei is die van China aan het eind van de vorige eeuw als buitensporig uitzonderlijk te noemen. In 12 jaar tijd verdubbelde het BBP (bruto binnenlands product) per capita terwijl - tijdens de industriële revolutie in de achttiende eeuw- Groot Brittannië daar 155 jaar voor nodig had. Dat dan ook met amper 10 miljoen inwoners, terwijl China dat doet met 1 miljard mensen.
De zuivel heeft daarbij eveneens een enorm groeipotentieel. De Chinese zuivelindustrie verwacht in de komende jaren met 11% te groeien. Bij een gemiddelde melkconsumptie die in China op ongeveer eenvijfde ligt van die in Westerse landen kan er nog een hele weg worden gegaan.
Ondanks de verwachte toename in de rauwe melkproductie in China zal nog vele jaren zuivelimport nodig zijn.
Verder is er een vierde baby-boom op komst met een toenemende behoefte aan babymelkpoeder als gevolg. Tot 2020 gaat dat jaarlijks om 4 à 5 miljoen meer geboren baby’s dan in het jaar 2015.
Het bedrijf Yili ziet daarin goede mogelijkheden voor zuivelafzet. Met het babymelkmerk Pro Kido bedient het nu al één op de zes baby’s in China.
Daarnaast groeien de hogere en middeninkomenklassen snel, terwijl de middencategorie en kleinere steden steeds belangrijker markten worden.

Kansen op de Chinese markt zijn er zeker. De importregulering wordt soepeler, maar wijzigt nogal eens. Een uitdaging is om zuivelproducten aan de Chinese markt aan te passen (bijv. kaas categorieën). En ook: hoe om te gaan met de distributie in China (speciaal de koude keten). En: met welke partner samen te werken?
De gewoontes zijn anders en dat vraagt ook een andere positionering van het product. Dat geldt eveneens voor de eetcultuur en dat uit zich weer in een andere consumentenvoorkeur.

Yili ziet voor zichzelf zeer goede kansen. Het bedrijf is al nummer 1 in Azië en het behoort tot de top 8 van de wereld. In 2015 wisten ze al 1,1 miljard Chinese consumenten te bereiken.
Met het scheppen van een band en met veel geduld is veel te bereiken in China. Maar het antwoord ‘ja’ is nog niet noodzakelijkerwijs een overeenstemming of een afspraak.

Het Yilli Innovationcenter Europa is in Wageningen gevestigd in het Plus Ultra gebouw. Daarmee zijn we weer terug op de locatie waar we vandaag het symposium houden.

  1. Is er aanbod van lactose-vrije producten in China?
    A. Het begrip is vaak nog niet bekend. Bovendien is het nog geen probleem bij een consumptie van 300 ml. per dag. Wanneer dat toeneemt zal de aandacht voor lactose-intolerantie zeker ook toenemen.
  2. Worden in babyvoeding bifidobacteriën benut?
    A. Er zijn tien stammen toegestaan. De belangstelling voor varianten neemt toe.
  3. Waarom neemt de veestapel niet zo snel toe in China?
    A. Er is nauwelijks kleinschalige veehouderij en bovendien kent men geen coöperatieve verwerkingsstructuur. Er zijn wel enkele grootschalige bedrijven met 35.000 koeien. Yili beheert zelf een bedrijf met 15.000 koeien. Een aspect is ook, dat veevoer ten dele ingevoerd moet worden. Bovendien neemt de consumptie sneller toe dan de binnenlandse productie.
  4. Hoe staat het met de kaasconsumptie?
    A. Die begint langzaamaan te ontwikkelen. Er is meer een markt voor gefermenteerde producten. Verder is er wel een yoghurt met kaassmaak op de markt.
  5. Een aanvulling hierbij: in China is men wel heel innovatief met kaas, maar dan niet op brood, maar wel in de maaltijd. (de vraagstelster is ervaringsdeskundige, want zelf afkomstig uit Hong Kong).

Yoba-for-life
Microbioloog prof. Remco de Kort presenteert zijn project om mensen in oost Afrika te leren zelf probiotische yoghurt te maken. Hij stelt dat het ontwikkelde zuursel zowel de gezondheid als de welvaart verbetert.
Voedselfermentatie levert veelvuldige voordelen op, zoals voorvertering, voedselconservering, vitamine-productie, toxische componenten degraderen, inname melkzuurbacteriën en toegevoegde waarde.
In zijn boek ‘de microbe mens’ heeft hij dat aangeduid als het belang van het onzichtbare leven.

Zijn Afrikaanse project bestaat uit twee componenten nl. het introduceren van een nieuw zuursel om probiotische yoghurt te produceren en het voorzien in trainingsprogramma’s.
In de SubSahara ligt de oorzaak bij 21% van de kinderen < 5 jaar, die overlijden, in diarree. In 99% van de gevallen komt dat door een rotavirus.
Aangetoond is dat de dagelijkse inname van 1010 CFU Lactobacillus rhamnosus GG de ernst en het voorkomen van rotavirus gerelateerde diarree reduceert (CFU = kolonievormende eenheden; GG = Golden and Golbach).
Een overzichtsonderzoek van Alle c.s. in 2010 toonde dit al eenduidig aan. Een systematische review van de onderzoekgroep van Kort zelf in 2017 bevestigde dit nog eens.
In Argentinië zijn goede ervaringen opgedaan met de nieuwe immunobiotische variant van L. rhamnosus CRL 1505 naast de opstart van sociale probiotische programma’s.
De vier belangrijkste uitdagingen zijn: de beschikbaarheid van L. rhamnosus GG, de kweek van de bacteriestam in melk, de stabiliteit ervan gedurende de melkfermentatie en de mogelijkheid om het ter plekke uit te voeren.
Vervolgens kan het yoghurtproductieproces worden geïntroduceerd. Met 1 gram gedroogd zuursel wordt 1 liter probiotische drinkyoghurt bereid. Vanuit melkcontainers van 100 liter wordt de drinkyoghurt afgevuld in ‘take-away sachets’ van 250 ml.
Via een overzichtelijk schema wordt de training voor de lokale productie ter hand genomen. Te beginnen met kwaliteitscontrole van de melkgrondstof en dan filtreren, 15 minuten op 85oC, koelen tot 40oC, zuursel toevoegen, 12 uur op temperatuur houden, suiker toevoegen (0,5 kg/10 l) en verpakken.
Dan volgt de training in een sociaal business model, administratie, vermarkten, verkoop en distributie.

Met het programma zijn in twee jaar tijd 250.000 mensen bereikt in drie Oost-Afrikaanse landen (Kenia, Oeganda en Tanzania). In Oeganda werd volgens cijfers van maart 2017 15.000 liter yoghurt per week geproduceerd in 100 productie-eenheden met naar schatting 100.000 consumenten.

Een bijkomend positief effect blijkt te zijn, dat met het zuursel maispap ontgift kan worden van aflatoxine (een schimmeltoxine).

Gevraagd wordt of suikertoevoeging echt nodig is. Het antwoord luidt: het blijkt nodig te zijn.

In hoeverre zijn ze daar nu onafhankelijk geworden, is een volgende vraag. Daarop is het antwoord genuanceerd. Het distributienetwerk komt van de grond, maar het zuursel moet nog steeds geïmporteerd worden.

De kwaliteitscontrole (o.a. controle op vervalsing) komt in Oeganda al op gang.

Wat nu exact de gezondheidseffecten zijn is nog volop onderwerp van studie.

Rondleiding en napraten
Aansluitend wordt het gebouw Orion verlaten voor een bezoek aan het CSK Innovation Centre.
Tijdens de rondgang wordt een blik gegund in de ruimten waar straks onder streng hygiënische omstandigheden nieuwe ingrediënten worden ontwikkeld en productierijp worden gemaakt.
Na afloop van de rondleiding wordt door menigeen nog een drankje genuttigd en wat nagepraat.

Het voorjaarssymposium van 2018 zal iets speciaals zijn, vanwege het 110 jarig jubileum van het Genootschap.
Het zal plaatsvinden op donderdag 19 april 2018.

Verslag: Willem van Middendorp