Voorzitter Willem Postma begroette op een nieuwe lokatie in Apeldoorn een redelijk gevulde zaal en merkte op, dat - ondanks het honderdjarig bestaan in het vooruitzicht - het een stap te ver is gebleken om het predikaat koninklijk te verwerven.

Wie weet dat de keuze van een vergaderlokatie in een koninklijke omgeving in ieder geval nog ruimte zal scheppen om een koninklijke erepenning in de wacht te slepen.

Het symposiumonderwerp bood voldoende gelegenheid om de breedte van de toepassingsmogelijkheden van zuivelingrediënten te etaleren.

Helaas kwam het onderwerp BioPolymeren uit wei te vervallen, omdat Dhr Slettenhaar op het laatste moment andere verplichtingen moest laten voorgaan.

Zuivel en mooi.

Yoghurt is een prima basis voor cosmetica zo betoogde Patrick Gonry van GOVA Benelux als eerste spreker. Het gaat daarbij om een gesproeidroogd magere yoghurtproduct. Het bestaat voor 57% uit lactose, 25% eiwit, 4% melkzuur, 3% water, 2% vet en verder vitamines en mineralen.

De cosmeticasector wordt gekenmerkt door het 'beloven van dromen'. De consument laat zich graag met een goed verhaal verleiden, aldus de spreker. Yoghurt heeft een goed imago als een gezond en veilig product en is daarmee een goede grondstof voor cosmetica.

Het was in het jaar 2000, dat yoghurt zijn intrede deed in twee cosmeticasectoren, te weten de huid- en de haarverzorging.

Huid- en haarproducten moeten schuimen, maar schuim is eigenlijk nadelig voor de huid. Het is agressief en bevordert het uitdrogen. Yoghurt is dan een ideaal ingrediënt, omdat het mild is en de huid minder doet uitdrogen en dan ook nog schuimbevorderend werkt. In de haarverzorging heeft yoghurt een goede pers, omdat het de haarglans en de doorkambaarheid bevordert. Op de Aziatische markt is yoghurt als ingrediënt populair omdat het één van de beste kruleigenschappen heeft. Het geeft 'slag' in stijf haar. Yoghurt doet ook het haarvolume toenemen. Het is daarom populair bij Braziliaanse vrouwen.

Cosmetica dienen drie jaar goed te blijven. In dat kader heeft yoghurt een nadeel. Het wordt gesproeidroogd en dan bacterievrij verpakt. Dit maakt het tot een iets duurder ingrediënt (ca € 25,-/kg).

Ontnuchterend is vervolgens de mededeling van dhr. Gonry, dat yoghurt tot een percentage van slechts ca. 5% wordt toegevoegd. Daarbij komt dat vaak hetzelfde effect met melksuiker bereikt zou kunnen worden, maar om marketingtechnische redenen is toch voor yoghurt gekozen. 

Verrassende caseïnes.

Harry Rollema van NIZO the food researchers liet zien, dat caseïnes van oudsher in het humane dieet zijn opgenomen, maar dat ze ook een lange historie van 'non-food'-toepassing-en hebben. Al van het jaar 3000 voor Chr. is bekend, dat caseïne werd benut voor lijmen en mogelijk ook voor verfsoorten. In ca. 1900 werd de eerste caseinekunststof gefabriceerd. In het begin van de twintigste eeuw kwam caseïneplastic (textiel en knopen) in zwang. Nadelen waren de relatief hoge productiekosten en het gebruik van formaldehyde als hulpstof.

Caseïnes hebben een vele malen hogere marktwaarde en functionaliteit t.o.v. wei-eiwitten. Opvallend is dat het aantal wetenschappelijke publicaties m.b.t. beide eiwitten in evenwicht is.

De karakteristieken van caseïnes zijn: - bijzondere aminozuursequenties, - een hoog proline-gehalte, - afwisselend hydrofiele en hydrofobe segmenten, die een amfifiel karakter veroorzaken (soms interfereren met hydrofiel en soms met hydrofoob), - soms een surfactant-achtig karakter, - de aanwezigheid van fosfoserine (SerP) en de specifieke interactie met metaalionen en calciumfosfaat (CaP).

Caseïnes vormen een soort superstructuur: de caseïne micel. De caseïnemicel wordt erdoor gekenmerkt, dat het rheomorfe (d.w.z. vs. Carl Holt: 'stroomvorm' - afhankelijk van de omgeving) caseines bevat, een open structuur heeft met flexibele eiwitten en CaP bevat, die het eiwit 'crosslinkt' (indien niet aanwezig dan valt de micel uit elkaar). Het aantal monomeren dat het polymere micel vormt, hangt af van temperatuur, ionsterkte en pH.

Er zijn drie types caseinepreparaten te onderscheiden: 1) Na-, K- en NH₄-caseïnaten, die ijle structuren hebben, aan grensvlakken absorberen en bij lage concentratie al een hoge viscositeit hebben. 2) Ca-caseïnaat met micel-achtige stabiele aggregaten. 3) Lebcaseïne (gestremde (geaggregeerde) caseïnemicellen, waarvan de structuur gestuurd kan worden d.m.v. CaP onttrekking.

De intramoleculaire interacties die de karakteristieken vormen van de caseines, vormen de basis voor zijn functionaliteit. Die functionaliteit is indrukwekkend en ligt op het terrein van de oplosbaarheid, de structuurvorming, de emulgeereigenschappen, de waterbinding, de schuimvorming, de verdikking en de hittestabiliteit.

Dit maakt caseïnes breed toepasbaar zowel in levensmiddelen als in farmaceutische en chemische producten.

Bijvoorbeeld binnen de lithografie in fotolak voor de fabicage van schaduwmaskers op beeldbuizen. Caseine heeft als voordeel, dat het een goede mechanische stabiliteit geeft en een goede etsresistentie bewerkstelligt.

Een nieuwe ontwikkeling is dat i.p.v. ammoniumcaseïnaat natriumcaseinaat wordt gebruikt. Dit optimaliseert de processing, geeft een hogere fotogevoeligheid, een stabieler en meer robuust proces en een betere functionaliteit.

Rollema concludeert, dat caseeïnes veelzijdig, flexibel, breed toepasbaar, veelbelovend en van een controleerbare functionaliteit zijn.

Lactose in de inhalator.

Harry Peters van Friesland Foods meldt dat de markt voor lactose een interessante is. In hoeveelheden gerekend gaat het mondiaal om 100.000 ton, waarin het marktaandeel van Nederland 60 à 70% is.

In farmaceutische producten zien we lactose als vulstof in capsules, sachets en tabletten. Het is sinds de jaren negentig een hulpmiddel tijdens het vriesdrogen en oplossen van poeders voor injectie-doeleinden. Lactose werkt zeer goed als bindmiddel in tabletten (Tabletten maken 60% uit van de farmaceutische preparaten).

In de 'droge poeder inhalator' is lactose de drager of mooier gezegd de motor, zo betoogt Peters.

Het rechtstreeks toedienen van medicijnen via de longen (pulmonaal) heeft als voordeel, dat het medicijn direct op de lokatie van de ziekte is (bijv, bij astma en COPD) en het medicijn is eerder in de bloedbaan en wordt niet afgebroken in de maag of lever (bijv. eiwitten zoals insuline).

De behoefte aan inhalatiemedicijnen is groot te noemen. Wereldwijd heeft 1 op de 20 mensen astma (ca. 300 miljoen). COPD (chronische longziekten) staat na hart- en vaatziekten, kanker en infectieziekten op de vierde plaats van ziekten met de dood tot gevolg. Als jaarlijkse kosten wordt een bedrag van ca. 17 miljard dollar genoemd.

In het jaar 2000 was de markt voor inhalatiemedicijnen goed voor 500 miljoen dollar. In 2006 kwam het al op 1,2 miljard dollar. Naar verwachting loopt dit in 2010 door naar 1,4 miljard dollar.

Friesland Foods DOMO is al sinds 1979 bezig met inhalatiemedicijnen. In 1998 werd in Borculo een fabriek voor inhalatielactose gebouwd. Er wordt samengewerkt met de leider in de astma/COPD markt, Glaxo-SmithKline (GSK). GSK had in 2006 een omzet van meer dan 5 miljard euro, dat is evenveel als de Nederlandse zuivel als geheel, zo meldt Peters om de financiële kracht van dit farmaceutische bedrijf te illustreren.

Droge poeder inhalatoren vervangen aerosolformuleringen, die het medicijn en een drijfgas (CFC/HFA) bevatten. CFC is een ozon-beschadigend drijfgas. Alleen al daarom is het droge poeder inhaleren interessant. Verder bevat het poeder geen alcohol en heeft het een hoge longpenetratie en is het relatief eenvoudig te formuleren.

Lactose is interessant, omdat het agglomeratie van de actieve stof voorkomt. Bovendien is het toxicologisch onderzocht en goed bevonden. Zulk onderzoek kost alleen al 10-15 miljoen euro per product. Lactose is fysisch en chemisch stabiel en heeft een relatief glad oppervlak en een lage hygroscopiciteit. Het is relatief goedkoop en beschikbaar in verschillende deeltjesgrootteverdelingen. Door dit laatste is het dus mogelijk de meest geschikte plaats van opname in het luchtwegsysteem te kiezen. Hoe verder in de longen hoe kleiner de deeltjes moeten zijn, die kunnen worden opgenomen. In de luchtpijp is de grootte 10-30 micrometer) en in de alveoli (longblaasjes) < 2 micrometer. De concentratie van de actieve stof heeft daarnaast invloed op de penetratie in de longen. Onderzoek heeft verder uitgewezen, dat het toevoegen van fijne lactosedeeltjes de vrijgifte in de longen positief beïnvloedt.

Uit een nadere studie wordt geconcludeerd, dat verschillende actieve stoffen verschillend reageren bij een gelijke lactose kwaliteit en gelijke 'device' (deeltjesgrootteverdeling). Verder reageren verschillende 'devices' verschillend bij het gebruik van eenzelfde lactose en een gelijke actieve stof.

Op de vraag of de lactosegrondstof aan extra zuiverheidseisen moet voldoen, wordt bevestigend geantwoord. Er is een meer specifieke bedrijfsvoering nodig.

Hein van Valenberg vraagt in hoeverre de MKZ-uitbraak invloed heeft gehad op de productie. Geantwoord wordt dat GSK een reserveleverancier buiten Europa gezocht heeft. De BSE problemen waren van een grotere impact. Dat was reden voor de farmaceutische industrie om de zuivelindustrie te vragen bacterieel stremsel te gebruiken i.p.v. lebstremsel bij de kaasbereiding.

Piet Verhagen wil weten hoe het staat met de patentering. Het blijkt dat onderdelen van de 'processing' inderdaad een patent hebben.

Koude koffie.

Gregor Moons is marketing manager bij Campina Out of Home. Hij vertelt het succesverhaal van een samenwerking tussen een zuivelbedrijf en een koffiebrander. Het beste van twee werelden…….Hij signaleert dat de koffieconsumptie onderweg is van een traditionele naar een 'lifestyle-benadering'. In huis gaat de consument over op espresso en senseo. In de horeca komen er de koffiecafé's. Alle aanleiding voor A-merken om versterking te zoeken in de vorm van samenwerking. Van belang is het om complementaire doelstellingen te hebben, aldus Moons. Die bleken er veelvuldig te zijn. Het gaat om de twee grootste A-merken van Nederland (Campina en DE), die beide toegankelijk, in dagelijks gebruik, vertrouwd en kwalitatief hoogwaardig zijn. Beide hebben veel R&D-kennis en ervaring om voedselproducten te introduceren en ook voldoende slagkracht om de introductie te ondersteunen en een markt op te bouwen. Tenslotte hebben ze beide een internationale business om een Europees concept te lanceren. De doelstellingen/strategie van Campina lagen op het vlak van waarde toevoegen aan melk, innovaties doen en nieuwe categorieën ontwikkelen en van grote concepten introduceren in detailhandel en horeca, die aansluiten bij de veranderende consumentenbehoefte. DE zocht het in het aantrekken van jongeren in de koffie categorie, het verhogen van de waarde per consumptie en het verhogen van vertrouwen in het merk.

In fase één werd gekeken naar wat er al was. Zo vond men in Japan de RTD (ready to drink) koffie en in Duitsland kende men al 'Eiskaffee'. In fase twee werd het concept ontwikkeld via marktonderzoek. Zo kwam men op twee te benadrukken voordelen: ijskoud en genieten. Handicap was de combinatie: koude koffie = oude koffie. Bij koffie past 'genieten en geeft een product smaak en karakter' en bij melk 'ijskoud en maakt het product anders/ lekker (oftewel géén koude koffie)'. Hier kwam de positionering uit voort van een verfrissende opkikker voor onderweg. Fase drie was de productontwikkeling en productie. Afgesproken werd dat Campina zou produceren (+distributie en verkoop). Nieuw hierbij was de koffie in een zuivelfabriek. Qua productontwikkeling/technologie was er weinig revolutionairs aan, maar de focus lag op smaakontwikkeling. De koffie-experts van DE moesten afstemmen met de productontwikkelaars van Campina. In fase vier was de introductie van Café Fresco aan de orde. Er kwamen twee smaken uit nl. cappuccino: een pittige koffiesmaak met melk en macchiato: een milde romige koffiesmaak met melk. Ingrediënten zijn verse Campina melk en 100% Arabica koffie. De verpakking is een hersluitbare beker van 230 ml met aluminium seal en tht-code. Doelgroep: man en vrouw van 18 - 45 jaar.

DE zou de reclame doen 'marketing above the line' en Campina de winkelcontacten 'marketing below the line'. Voor de introductie werd een traject van ca. twee jaar uitgezet.

Fase vijf is de evaluatie. Sinds de introductie in week 25 van 2006 zijn er tot april 2007 ruim 3 miljoen eenheden afgezet. Dertig weken na de introductie waren al een half miljoen huishouden bereikt. Zaak is nu om het succes verder uit te bouwen. In week 24 van 2007 zou de introductie volgen van de derde variant: Café Fresco Light, met slechts 0,9 % vet en slechts 1% suiker.

Als antwoord op een vraag werd duidelijk dat een Europese benadering tot nu toe nog niet in beeld is. Cor van de Boogaard was benieuwd of het aantrekken van jongeren gelukt is. Het antwoord luidt dat onder de 0,5 miljoen huishoudens een mooie oververtegenwoordiging zit van jonge gezinnen. De vragensteller met voorkeur voor zwarte koffie wordt aangeraden de cappuccino eens te proberen en degene die de Café Fresco zou willen opwarmen in de magnetron werd geadviseerd dat niet te doen.

Eiwit als 'vet'

Bij Tetra Pak CPS (Cheese and Powder Systems) te Leeuwarden werkt men met wei-eiwitten als vetbolletjes.

Arjen de Boer - senior technologist - verhaalde van de mogelijkheden.

Het idee blijkt niet nieuw te zijn, maar het werd pas interessant nadat de Universiteit van Weihenstephan een practisch bruikbaar proces had ontwikkeld, waardoor commerciële toepassingen binnen het bereik kwamen.Tetra Pak ontwikkelde met het oog op de toepassing vooral in kaas een een eigen proces van microparticulatie. Toevoeging van gemicroparticuleerde wei-eiwitten resulteerde in hogere winstgevendheid (betere valorisatie van de wei) en betere productkwaliteit. Dat paste mooi bij de trend in de markt waar de consument vraagt naar gezonde producten met minder vet. Vetverlaging in de kaas resulteert doorgaans in een gebrek aan smaak, een hoger risico op het gebrek bitter, een schoenzool consistentie en een gebrek aan mondgevoel. De eerste twee gebreken kunnen met het zuursel opgevangen worden. Het gebruik van gemicroparticuleerde wei-eiwitten zal de consistentie en het mondgevoel verbeteren.

Microparticulatie is een hitte- en mechanische behandeling van wei-eiwitten. Het ingaande product is wei-eiwitconcentraat (WPC) d.w.z het vloeibare retentaat van ultrafiltratie van wei of opgelost WPC-poeder. Gemicroparticuleerde wei-eiwitten vinden ook hun toepassing in andere zuivelproducten (bijv. yoghurt, kwark, ijs, magere UHTmelk en dessertproducten) maar er zijn ook niet-zuiveltoepassingen (bakkerij etc.). Uit smaakproeven blijkt dat een kooksmaak wordt gemaskeerd en de smaak voller wordt (het geeft de associatie van vet).

Om de precies juiste producteigenschappen te verkrijgen is het noodzakelijk de deeltjesgrootteverdeling te optimaliseren. Zijn ze groot dan onstaat een melige, zanderige smaak en zijn ze te klein dan zijn de verliezen te groot. Dhr. de Boer presenteert indrukwekkende terugverdienberekeningen, waaruit een terugverdientijd van minder dan een jaar resulteert. Bij de actuele wat hogere wei-prijzen zal het allemaal wat trager verlopen.

Jan Willem Rouweler verwacht een verlaging van het kalkgehalte. Spreker verzekert dat er nog overmaat Ca in kaas zal zitten.

Jaap de Wit vraagt of de smaakmaskering c.q mondgevoel vergeleken is met volvette kaas. De Boer antwoordt dat de smaak met het zuursel wordt beïnvloed en de toegevoegde wei-eiwitten hebben alleen effect op het romige karakter.

Pieter Walstra vraagt naar de pH en wat te doen met de restwei? Antw.: De pH is 4,6 en die oplopen naar 5,0 à 5,5. Het resteiwitgehalte moet ca. 11% zijn. Lukt dit niet dan moet een andere aanwending voor het permeaat worden gezocht.

Piet Verhagen wil weten hoeveel installaties inmiddels zijn verkocht en wat de mogelijkheden zijn m.b.t. andere zuivelproducten dan kaas. Antw.: de installatie is pas sinds 2006 op de markt. Inmiddels zijn er drie verkocht (In Frankrijk en Spanje). De toepassingsmogelijkheden in andere zuivelproducten in Nederland hangt sterk samen met de regelgeving. In drinkyoghurts zou het zondermeer kunnen.

Op een vraag over vervuiling van de warmtewisselaars antwoordt de Boer dat de gegarandeerde gebruiksduur 11 à 12 uur is bij een homogenisatiedruk van 50-60 bar.

Pauline Kip wilnog weten in hoeverre de wei-eiwitdeeltjes onderdeel uitmaken van het netwerk in de kaas. Het antwoord luidt heel simpel: ze zitten er tussenin en geven daardoor de vollere smaak.

Tenslotte

Voorzitter Willem Postma karakteriseerde de gehouden inleidingen met het volgende toekomstbeeld:

U zit 's avonds met een café fresco voor de TV. Het beeld daarvan is veel helderder dan van uw oude TV, want de beeldbuis is gemaakt met caseïnes. De vrouw des huizes heeft net haar haar gewassen met yoghurtshampoo en heeft haar huid met yoghurtcrème verzorgd. Ze wordt er met de dag mooier op. Je zoontje heeft jammergenoeg last van astma en gebruikt een inhalator, waarin op het medicijn op een zeer slimme manier lactose is opgebracht. Hij knapt zienderogen op. Vervolgens neem je een ijsje met microgeparticuleerde eiwitten, die dat ijsje minder vet maken. Al met al ga je vroeg naar bed met het idee, dat zuivel alom aanwezig is en je leven een stuk aangenamer maakt …... en dan neem je nog even je eigen inhalator.

 Op een waterkoude dag van november 2007 kwam een tachtigtal belangstellenden voor een symposium over   Gezonde Zuivel in Apeldoorn bijeen. Sprekers uit het bedrijfsleven en het onderzoek gaven een overzicht van de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van functionele zuivelproducten en de gezondheidsclaims. Op deze bijeenkomst kwamen het gebruik en regelgeving van ‘gezondheidslogo’s’, de regelgeving van gezondheidsclaims en de wetenschappelijke onderbouwing van claims aan de orde. Daarnaast werden voorbeelden uit de praktijk behandeld aan de hand van succesvolle producten.

Regelgeving van gezondheidsclaims.

Erika Smale, medewerker bij het Hoofdproductschap Akkerbouwproducten en lid van de Productschappencommissie Levensmiddelenwetgeving, behandelde de regelgeving rondom claims. Uitdrukkelijk beperkte ze zich tot voedings- en gezondheidsclaims en behandelde ze dus niet: schadeclaims. Regelgeving is nodig aldus mevr. Smale, om misleiding te voorkomen, gezonde voeding te bewerkstelligen en overgewicht terug te dringen. Een claim is een vrijwillige boodschap of bewering. Deze kan op het product worden weergegeven of in een folder of op internet worden vermeld. Het kan gedaan worden met woorden, symbolen of met illustraties. De producent heeft daarmee de bedoeling uit te drukken, dat het product bepaalde eigenschappen heeft.

Een claim is toegestaan, wanneer die voorkomt op één van de lijsten van de Europese Gemeenschap en voldoet aan de voorwaarden daarbij. Een claim mag bijvoorbeeld niet misleiden of vrees inboezemen.

Algemene voorwaarden bij een claim zijn, dat er wetenschappelijk bewijs voor is, d.w.z. getoetst door de Europese Voedsel en warenautoriteit (EFSA), dat het nutriënt-met-effect in significante mate aanwezig is in het eindproduct en dat er een fysiologisch effect is. Bij de beoordeling wordt eerst een voedingsprofiel opgesteld. Het gaat daarbij om de voedingskundige samenstelling van een levensmiddel (o.a. zout, suiker en vet). Bij een te hoge waarde van één of meer van deze stoffen kan er geen claim voor een dergelijk voedingsmiddel gelden. Tenminste geen gezondheidsclaim, maar in een enkel geval zou een voedingsclaim nog wel kunnen. Als één van de stoffen te hoog is, mag het levensmiddel wel een voedingsclaim dragen, mits de verhoogde stof duidelijk vermeld wordt.

Bij een voedingsclaim over een verlaagd gehalte aan vet, verzadigde vetzuren, transvetzuren, suiker of zout/natrium hoeft de geclaimde stof niet binnen het voedingsprofiel te vallen.

Er geldt een overgangstermijn tot 19 januari 2009 voor claims binnen het kader van de verordening respectievelijk 19 januari 2011 voor huidige claims die niet onder de regelgeving vallen. Voor die tijd moeten de lijsten zijn samengesteld.

Gezondheidsclaims leggen een link tussen de consumptie van een product en de gezondheid. Ze kunnen in drie soorten ingedeeld worden: Generieke claims (zgn. artikel 13 claims), Ziekterisicobeperkende claims en Claims gericht op groei en ontwikkeling van kinderen. Ze moeten op de lijsten voorkomen en er geldt een autorisatie-procedure. Claims die niet mogen zijn bijvoorbeeld: claims m.b.t. de mate en de snelheid van gewichtsverlies, of met een aanbeveling van een individuele arts, of ‘het is schadelijk het levensmiddel niet te eten’.

In geval van een gezondheidsclaim moet er een volwaardige voedingswaardedeclaratie voorkomen. D.w.z. de grote acht (energie, vet, eiwit, koolhydraten, suiker, verzadigd vet, vezels en zout/natrium) plus de geclaimde stof. Op het etiket moet ook het belang van gevarieerde voeding worden vermeld, evenals de voor een effect benodigde hoeveelheid van het levensmiddel/nutriënt en een waarschuwing voor overmatig gebruik en voor wie het niet moet gebruiken.

Een voorbeeld van een generieke claim is: ‘calcium is goed voor de botten’. In dit geval is de claim gebaseerd op algemeen aanvaard wetenschappelijk bewijs. Dit type kan tot eind oktober 2007 worden aangemeld bij het Ministerie van VWS.

Een ziekterisico-beperkende claim is bijvoorbeeld: ‘calcium helpt botontkalking te voorkomen’. Hier zal vermeld moeten worden, dat bedoelde ziekte meer risicofactoren heeft en dat verandering van één van die factoren al dan niet een heilzaam effect kan hebben.

Een kinderclaim: ‘goed voor de botontwikkeling van uw kind’

Bij de laatste twee claims geldt geen overgangstermijn, want deze soort claims bestaat nog niet. Dossiers moeten worden ingediend bij de Voedsel- en Warenautoriteit (VWA).

Erika Smale formuleerde tenslotte een aantal aanbevelingen voor bedrijven: wat te doen?

-          alle vormen van communicatie nalopen: claims, etiket, reclame en logo’s

-          voldoet het aan de verordening?

-          wat zijn de overgangstermijnen?

-          is aanpassing nodig en wanneer? Hierbij overwegen: product aanpassen of claim aanpassen.

-          eventueel aanmelden.

Via www.plw.nl is de EU-verordening te raadplegen, zijn lijsten genoemd, zijn overgangstermijnen weergegeven en zijn informatieadressen beschikbaar.

Pieter Walstra wil weten aan welke definitie het wetenschappelijk bewijs voldoet. Erika Smale antwoordt dat dit in handen is van de EFSA en waar de EFSA de lat gaat leggen is nog onbekend.

Hans van Schijndel bepleit om in de voedingsprofielen het dagelijkse eetpatroon mee te wegen. Het antwoord is dat dit door EFSA ook wordt gedaan.

René Floris krijgt te horen dat de controle door de VWA zal worden uitgevoerd en Fons Michielsen krijgt nog geen uitsluitsel of ‘bevat rechtsdraaiend melkzuur’ kan. Dat laatste blijkt in discussie te zijn, omdat het de vraag is, in hoeverre de bewering significant is. Dat brengt hem tot de opmerking, dat - wanneer alles eerst op een lijst moet komen - vernieuwingen enorm vertraagd zullen worden.

Gevolgen van de claimsverordening voor de levensmiddelenindustrie

Ook Marieke Lugt van Friesland Foods bakent eerst haar verhaal duidelijk af. Het gaat over voedings- en gezondheidsclaims. Ze spreekt dus niet over milieukenmerken, niet over smaakvermeldingen (bv. minder zoete smaak), niet over schadevergoedingen en niet over claims die geen (vage) voedings- of gezondheidsclaims zijn.

Al eind jaren tachtig van de vorige eeuw werd in de EU over claimsharmonisatie gesproken. Nu lijkt het dan zover te zijn en toch zijn er nog een aantal praktische onduidelijkheden, vooral m.b.t. de classificatie van claims. Er wordt ook nog aan een ‘EU Guidance document’ (tekst ter introductie van de verordening om onduidelijkheden te verhelderen) gewerkt.

De reikwijdte van de verordening gaat verder dan alleen de etiketten van verpakte levensmiddelen. De verordening geldt ook voor reclame en presentaties, voor onverpakte levensmiddelen (behalve de etiketteringsverplichtingen), voor instellingen (restaurants, scholen, kantines) en voor handelsmerken, merknamen en fantasienamen.

Van een merknaam als claim heeft ze het voorbeeld: ‘Slankie ® Fris & Romig’. De fabrikant heeft een overgangstermijn tot 2022 om deze merknaam aan te passen.

Het voedingsprofiel staat centraal: een claim mag alleen op een product, wanneer dat aan het - nog vast te stellen - voedingsprofiel voldoet. Voor iedere claim is een dossier nodig. De diepgang van een dergelijk dossier is afhankelijk van de soort claim.

Producten die na 1 juli 2007 op de markt komen (zijn gekomen) moeten direct aan de eisen van de verordening voldoen.

Een claim als ‘de lekkerste’ valt niet onder de verordening, evenals ‘met 30% zuivel’.

Voor het “Ik kies bewust-logo” is door Nederland samen met Duitsland en enkele andere lidstaten een aanvraag ingediend om als generieke gezondheidsclaim te kunnen gelden.

Wat betreft de vergelijkende claims (artikel 9 van de verordening) is er nog steeds discussie over de interpretatie. Het gaat daarbij om een vergelijking met levensmiddelen zonder claim van dezelfde categorie. Het begrip categorie is echter niet nader gedefinieerd. Het verschil in de hoeveelheid nutriënt of energie moet worden aangegeven (Bijv. ‘light – 50% minder vet dan….’ Of ‘light – 0% vet’). De vergelijking moet waarschijnlijk betrekking hebben op een minimaal verschil van 30%.

De scheidslijn tussen voedingsclaim en gezondheidsclaim ligt daar waar de naam van de voedingsstof een indicatie bevat over de functionaliteit of het gezondheidseffect.

Voorbeelden zijn:

Wanneer een gezondheidsclaim wordt gebezigd horen daar verplichte vermeldingen bij. Zo moet vermeld worden wat de benodigde hoeveelheid van een levensmiddel is - in combinatie met het consumptiepatroon - om het geclaimde effect te bereiken. Waar relevant moet een waarschuwing opgenomen worden van gezondheidsrisico’s voor bepaalde categorieën mensen (bijv. zwangere vrouwen, jongeren) of van de gevaren bij overmatig gebruik (bijv. bij een vezelrijk drankje kan een te hoge consumptie problemen met de stoelgang veroorzaken).

Uiterlijk in januari 2010 komt er een EU lijst met generieke gezondheidsclaims. De lidstaten dienen daartoe uiterlijk januari 2008 een voorstel in bij de Europese Commissie. Er is een voorlopige industrielijst van de EU branchevereniging voor de levensmiddelenindustrie (zie www.row.minvws.nl). Inmiddels staan er al bijna 800 claims vermeld.

Marieke Lugt geeft aan dat er nog wel wat punten ter opheldering over zijn. Zo moet er duidelijkheid komen over welke claim een voedingsclaim dan wel een gezondheidsclaim is. In het geval van een gezondheidsclaim, welke soort gezondheidsclaim. Een apart punt betreft de overgangstermijnen. Die moeten duidelijk en praktisch uitvoerbaar zijn. Een overgangstermijn van zes maanden voor het aanpassen van etiketten is in de praktijk moeilijk te realiseren. De toelatingsprocedure voor nieuwe claims moet zo kort mogelijk zijn. Nu duurt die minstens een jaar. Tenslotte is de uniforme toepassing in de EU een punt van aandacht. In België gaat men bijvoorbeeld al in januari 2008 over tot controles, terwijl daar in andere lidstaten nog geen sprake van is.

In de vragenronde noemt Jan Willem Rouweler de claim ‘30% zuivel’ een misleidende claim. Dat gaat voor Marieke Lugt veel te ver, temeer omdat er geen interpretatie is van het begrip ‘zuivel’.

Pieter Walstra ziet van dit alles niet veel goeds komen, wanneer hij op zijn vraag over de definitie van verzadigd vet het antwoord krijgt, dat hier nog discussie over wordt gevoerd.

Voorzitter Willem Postma vraagt zich af of de merknaam ‘Slankie’ gedoemd is te verdwijnen. Het antwoord is, dat er een vergelijking met andere producten gemaakt moet worden om de claim te onderbouwen. In de sfeer van: ‘je kunt er niet slank van worden, maar je kunt er wel slank van blijven.’

Probiotica.

‘Lactobacillen en bifidobacteriën voor uw gezondheid’ was de ondertitel van het verhaal van Hans van Schijndel, science manager bij Yakult Nederland bv.

Allereerst richtte hij zich op darmflora en bacteriën. De darmflora van de mens is bijzonder uitgebreid en blijkt uit ca. 1000 soorten bacteriën te bestaan. Het aantal bacteriën in de darm is onvoorstelbaar groot (ca. 10¹⁴). Kenmerken van een bacterie: ze zijn eencellig - zonder kern -, komen overal voor, delen ongeslachtelijk en hebben een stofwisseling. Bacteriën kunnen zowel pathogeen als functioneel zijn. Het geheel van bacteriën in het darmkanaal van mens en dier noemen we de darmflora of darmmicrobiotica. De darmflora ontwikkelt zich in het eerste levensjaar wanneer de maagzuurproductie laag is en het immuunsysteem zich ontwikkelt. De aeroben (E.coli, Streptococci) ontwikkelen zich het eerst en het meest heftig tot wel 10¹² per gram faeces. Daarna komen de lactobacilli (10⁶ per gram) en Bifidobacteriën (ca. 10¹² per gram) tot ontwikkeling. In de periode van de borstvoeding ontwikkelen vervolgens de Bacteroides, Eubacteriae, Peptococcaceae (ca. 10¹² per gram) en de Closteridiae (ca. 10⁴ per gram). Op oudere leeftijd neemt het aantal Bifidobacteriën af en de Lactobacilli en Clostridiae nemen toe. Clostridiae kunnen dan problemen als darmstoornissen of toxinevergiftiging veroorzaken. In dat geval kunnen probiotica positief uitwerken.

Een gezonde darmflora ondersteunt de natuurlijke weerstand en bevordert de spijsvertering en stoelgang. De vorming van nuttige stoffen als SCFA (short chain fatty acids) kan helpen om dikke darmtumoren te voorkomen.

De darm fungeert als immuunorgaan. Tenminste 60% van de natuurlijke weerstand komt vanuit de darm.

Er zijn drie manieren om interventies te plegen op de darmflora nl. d.m.v. onderdrukken van bacteriën (antibiotica), (selectief) stimuleren van bacteriën (prebiotica) en toedienen van bacteriën (probiotica).

Pre- en probiotica kunnen tezamen worden gebruikt (symbioticum).

Dhr. Van Schijndel geeft vervolgens aan dat melkzuurbacteriën de GRAS-status (general regarded as save) hebben. D.w.z. dat ze als probiotica veilig in de voeding kunnen worden toegepast. Specifiek geldt dat voor Lactobacillus casei Shirota (LcS) waar dierstudies en klinische studies geen bijwerkingen hebben laten zien en er al een geschiedenis van veilig gebruik is van bijna zeventig jaar. LcS blijkt goed te kunnen overleven in het maagdarmkanaal.

Vervolgens toont de spreker positieve onderzoekresultaten van het effect van lactobacillen op rotavirusdiarree en het effect van bifidobacteriën op diarree-preventie. Van bifidobacteriën is ook een gunstig effect op obstipatie gerapporteerd evenals een effect op de immuniteit.

Lactobacillen en bifidobacteriën hebben een overlappend wekgebied, waarbij de effectiviteit van de bacteriën verschilt. De differentiatie kan gemaakt worden op de deelgebieden immuniteit en darmwerking en dat hangt samen met de plaats in de darm waar de bacteriën hun functie vervullen.

De uitdaging is nu om dat aan de consument uit te leggen. De verpakking (het Yakultflesje) is te klein om daarop de wetenschappelijke boodschap kwijt te raken. Vandaar dat diverse andere media worden gekozen. Naast lezingen op aanvraag, fabrieksbezoeken, perscontacten, sponsoring van tv-programma’s en een website worden een tijdschrift en een nieuwsbrief uitgegeven. Het tijdschrift Yakult Live verschijnt drie maal per jaar en bereikt 77.000 consumenten. De nieuwsbrief Probiotica komt twee maal per jaar uit en is gericht op de para-medische beroepsgroep (ongeveer 2300 (para) medici).

Peter Zuurendonk is de eerste vragensteller. Hij poneert dat niet alle lactobacillen dezelfde zijn. Er is naar zijn idee een grote stamspecificiteit t.o.v. de effecten. Daar is Hans van Schijndel het geheel mee eens. Tot op stamniveau zijn er verschillen. Frans Driessen wil nog wat meer weten van de geschiedenis van de Shirota-bacterie en wat voor goeds deze bacteriën hebben gedaan. Het antwoord is, dat in de jaren 20-30 van de vorige eeuw in Japan veel maagdarmproblemen voorkwamen en daardoor de levensduur lager was. Er werd gezocht naar een bacterie, die het maagzuur kon overleven en de galzouten aankon. De Shirota-bacterie bleek met name zeer effectief in het tegengaan van diarree bij kinderen.

Probiotische productlijn van Campina.

Dhr. Peter Zuurendonk zet een recht toe recht uit verhaal neer rondom Vifit. Hij bouwt het op langs een variant van het marketingschema (attribuut-‘ration of benefit’-(emotion of benefit) – eindwaarde) met dan in dit geval: ingrediënt-gezondheidseffect- claim – merk. Vifit is Campina’s merk voor darmgezondheid. Het bevat de melkzuurbacterie Lactobacillus rhamnosus Gorbach en Goldin (LGG) in de hoeveelheid van 5x10⁷ /g met een dosering van 200 ml. Vifit werd al in 1994 in Nederland geïntroduceerd (eerst onder het MONA merk). Inmiddels zijn er diverse varianten: naturel, met suiker, light en met vezel.

LGG kan als veilig worden beschouwd gezien de historie ervan. Er is geen degradatie van mucus, geen BSH (galzout)-activiteit en geen correlatie met bacteriemie bekend. De functionele eigenschappen zijn nadrukkelijk stamspecifiek.

Studies met LGG tonen aan dat de darmflora gunstig beïnvloed wordt, met name door een stijging van de bifidobacteriën. Een andere studie toonde aan dat LGG helpt diarree te voorkomen en weer een andere dat het helpt de incidentie van antibioticumgeïnduceerde diarree te verminderen.

Consumptie van ten minste één portie Vifit per dag ondersteunt de barrièrefunctie van de darm, zo stond er in een Assessment Report van het Voedingscentrum (augustus 2006). Onder barrièrefunctie wordt de afweer tegen en het herstel na het binnendringen (van toxische verbindingen) en pathogene microorganismen verstaan.

In relatie tot de EU ‘claimsverordening’ (EC 1924/2006) vallen de declaraties rondom LGG-producten onder artikel 13: de lijst van generieke gezondheidsclaims. Daarbij worden zowel darmgerelateerde als weerstandgerelateerde claims benut.

Over de gehele wereld vermarkt het bedrijf Valio LGG-producten. Danone doet dat in de Verenigde Staten en Campina heeft Vifit. Vifit wordt gepositioneerd als zuivel met iets extra’s en als een extra gezonde zuivel. Over de jaren evolueerden de claims voor Vifit. Was het ‘verhoogt de weerstand en zuivert/reinigt het lichaam’ en daarna ‘verhoogt de weerstand/Vitamel’. Nu is het uitgemond in ‘voor een evenwichtige darmflora’.

Of in de oneliner: ‘Voel je Fit. Voel je Vifit’.

Aansluitend nodigde dhr. Van Schijndel de deelnemers uit om de proef op de som te nemen. Hier werd enthousiast gebruik van gemaakt.

Logo’s op het etiket.

Louis van Nieuwland gaf - vanuit het Voedingscentrum gezien - een beeld van logo’s op het etiket. De ondertitel van zijn inleiding was: ‘Snel bedacht, rampzalige praktijk en toch …perspectief’. In het eerste overzicht liet hij een palet van vijfenvijftig beeldmerken zien met een breed overzicht van levensmiddelenkeurmerken

Al inventariserend was zijn conclusie dat er ca. 20 serieuze keurmerken zijn. Om kaf en koren te scheiden is het Ministerie van VROM doende een website hiervoor te ontwikkelen.

De Sociaal Economische Raad (SER) heeft over keurmerken gemeld, dat ze alleen effectief kunnen zijn, in de zin dat ze transparantie op markten kunnen bevorderen, als ze op heldere en herkenbare wijze informatie geven over een onderscheidend kwaliteitskenmerk van een product. Logischerwijze moet zowel de visuele uiting als de inhoud van een keurmerk algemeen bekend zijn bij de consumenten. Een keurmerk moet vervolgens betrouwbaar zijn, bijvoorbeeld door toekenning en controle door derden. Uit onderzoek blijkt dat het vertrouwen in keurmerken zeker niet optimaal is.

Dhr. van Nieuwland onderscheidt duurzaamheidlogo’s (bijv. footmiles/footprints) en voedingswaardelogo’s (bijv. het ‘ik kies bewust’ –logo). Het ‘ik kies bewust’-logo wordt door bedrijven ook gebruikt op hun website. Een minder elegant voorbeeld is het pronken met andermans’ veren van een bouillonproducerend bedrijf, dat het logo op het etiket plaatst zonder de woorden ‘ik kies bewust’, maar die vervangt door ‘geen E-nummers - puur en eerlijk’.

Het Voedingscentrum heeft een eigen voorlichtingsmodel ontwikkeld. Nadat in 2006 de herziene richtlijn Gezonde Voeding was verschenen, destilleerde het Voedingscentrum daaruit de richtlijnen voedselkeuze.

Bij (melk)producten hanteert het Voedingscentrum de volgende criteria (tabel).

n.b. VV= verzadigd vet; TV= transvetten; Na = natrium

Het ‘ik kies bewust’-logo kan bij melk en melkproducten worden toegepast, wanneer die voldoen aan de ‘middenweg’, waarbij voor transvetten nog ≤ 0,14 g/100g wordt genoteerd. Dit wordt ook wel het ’artikel 13’-logo genoemd

Voor melkproducten met een verzadigd vetgehalte van ten hoogste 0,5 g/100 g kan het logo met het ‘gezonde keuze klavertje’ gebruikt worden. Dit geldt ook voor vruchtenyoghurt of zuiveldrank met maximaal zes gram aan suiker per 100 gram product.

De criteria voor kaas zijn:

n.b. VV= verzadigd vet; TV= transvetten; Na = natrium

Het ‘ik kies bewust’-logo zit voor kaas en kaasproducten tussen A en B in (criteria: VV ≤ 15 g/100g; TV ≤ 0,14 g/100 g; Na ≤ 900 mg/100g; suikers niet gevoegd).

Kaas en smeerkaas met het gezonde keuzeklavertje heeft een natriumgehalte van hoogstens 0,9 g/100 g en 12 g verzadigd vet per 100 g.

Naast de activiteiten met deze voedingswaardelogo’s is het Voedingscentrum doende met de overgang van het Energielogo naar Dagelijkse Voedingsrichtlijn (guideline daily amount, GDA). Hier ligt een link met Noorwegen. De GDA hanteert Cal. 2000, Suiker 90 g, Vet 70 g, VV 20 g en Zout 6 g. D.m.v. chips op de hoek van de voorzijde van een verpakking worden de getallen genoemd en de percentages van de dagelijkse behoefte weergegeven.

Door de Consumentenbond wordt in dit verband een kleurenpiramide gehanteerd. In Engeland heeft men gekozen voor een verkeerslichten etikettering (traffic light labelling).

Piet Verhagen vraagt naar de basis voor dit keurmerkenbeleid. Louis van Nieuwland antwoordt dat de ‘ik kies bewust’-campagne zich richtte op de WHO-richtlijn, maar dat is nooit concreet gemaakt. De basis ligt in de Richtlijn Gezonde Voeding. Op de vervolgvraag over andere richtingen zoals bijvoorbeeld ‘duurzaamheid’ is het antwoord: die worden door het Voedingscentrum ondersteund. Zie bijvoorbeeld de Eko-keur en de benadering van dierenwelzijn. Voor het Voedingscentrum is van belang: laat er helderheid zijn voor de consument.

Klaske de Boer vraagt zich af of “ik kies bewust’ wel voor eenieder voldoende toegankelijk is. Het antwoord is dat dit zelfs rechtstreeks kan via het Bureau Schuttelaar in Den Haag.

De voorzitter constateert, dat we als consumenten in ieder geval niet meer ‘bewusteloos’ kiezen.

Gezonde zuivel en de wetenschap

Voor een wetenschappelijke onderbouwing van wat claims beogen, was Corinne Sprong van NIZO the food researchers uitgenodigd. Ze ging in op de sterke en zwakke punten van tests die een claim onderbouwen. Haar conclusie luidde dat er een grotere noodzaak is tot wetenschappelijke overeenstemming dan een positief onderzoekresultaat. Ze illustreerde dat met verschillende afstemmingsniveaus bij artikel 13-claims.

NIZO food research kan op allerlei manieren helpen om gezondheidsclaims te onderbouwen. Met in vitro-onderzoeken (SIMPHYD = simulation physiological digestion), dierstudies en studies met humane vrijwilligers.

Zo draait NIZO mee in het wereldwijde onderzoek naar de invloed van calcium als beschermer van de celwand in de dikke darm. Dit onderzoek loopt al vanaf 1985.

Er is een vereenvoudigde hypothese opgesteld voor de effecten van roodvlees en calcium op de dikke darmcarcinogenese.

Vervolgens laat ze resultaten zien van onderzoeken met calcium in het dieet.

-          Onoplosbaar calciumfosfaat doet in vitro ‘heme’ neerslaan.

-          Dieetcalcium voorkomt schade aan de darmwand bij ratten.

-          Dieetcalcium voorkomt woekerende groei van cellen na beschadiging darmwandcellen.

-          Calcium uit zuivelproducten verhindert dikke darmwandschade bij de mens

-          Er is een relatie vastgesteld tussen de totale calciuminname en het risico van kanker in de dikke darm bij de mens.

Ze vat dit samen door te constateren, dat het amorfe calciumfosfaat dat in de darm ontstaat een celbeschermings(cytoprotective)effect heeft die tumorvorming verhindert.

Met een andere reeks onderzoekresultaten onderbouwt ze de conclusie, dat calcium in de voeding de duur van diarree bij de mens verkort.

Studies met melkvet hebben aangetoond, dat ratten er bescherming van ondervinden bij maag-darm infecties.

Tenslotte presenteert ze resultaten van onderzoeken met eiwithydrolysaten die met cysteine zijn verrijkt. Ze zorgen voor een vermeerdering van het leverglutathion bij ratten. Met verrijkte eiwithydrolysaten kan bij ratten een verbeterd herstel van paracetamol-vergiftiging bereikt worden.

NIZO heeft een lange historie op het gebied van onderbouwing van gezondheidsclaims. Achtereenvolgens noemt Mevr. Sprong – naast de bovenaangehaalde onderzoeken - calcium en chlorofyl bij dikke darm kanker, calcium bij bacteriële (ETEC en Salmonella) infecties, melkvet bij Helicobacter-infecties alsmede pro- & prebiotica en vitamine E bij influenza.

In de vragenronde vraagt Jan Willem Rouweler of de soort calcium wat uitmaakt. Het antwoord is dat dat niet het geval is. Het gaat om het calciumfosfaat precipitaat in de maag.

Tenslotte

Ter afsluiting gaf voorzitter Willem Postma op anekdotische wijze een korte duiding van de inleidingen van de dag en wenste een ieder wel thuis.

Verslag: Willem van Middendorp